Werk ohne Autor in Theater Ludens.
Op donderdagmiddag 19 december wordt in Theater Ludens de speelfilm Werk ohne Autor (2018) getoond. Kunsthistorica Anne Marie Boorsma zal vooraf vertellen over de kunstenaars die schrijver en filmregisseur Florian Henckel von Donnersmarck hebben geïnspireerd.
Werk ohne Autor omvat drie periodes uit de Duitse geschiedenis: het nazibewind in 1937, de communistische DDR na de Tweede Wereldoorlog en het democratische West-Duitsland vanaf het einde van de jaren vijftig. Het verhaal heeft de sfeer van een Grieks drama, waarin alles met alles samenhangt en toeval niet bestaat. De loodzware Duitse geschiedenis valt in de film samen met een persoonlijk liefdesdrama, maar gaat vooral over de zoektocht van hoofdpersoon Kurt Barnert naar de waarheid. Een waarheid die door zijn zeer persoonlijke kunst aan het licht zal komen. Kurt is gemodelleerd naar de beroemde kunstenaar Gerard Richter en wordt gespeeld door Tom Schilling.
In de eerste beelden zien we hoe Kurt als klein jongetje met zijn mooie jonge tante Elizabeth (gespeeld door Saskia Rosendahl) rondloopt op de tentoonstelling Ontaarde kunst in 1937 in Dresden. Ze zien schilderijen met blauwe paarden van kunstenaar Franz Marc, kreupele oorlogsslachtoffers van Otto Dix en abstracte werken van Wassily Kandinsky en Piet Mondriaan. Dus kunst die bepaald niet voldeed aan de eisen van het nationaalsocialistische regime en daarom ontaard, ofwel entartet werd genoemd. Kurt en zijn tante vinden het mooi allemaal, maar laten dat wijselijk niet merken. Elizabeth leert haar neefje om nooit weg te kijken, want ‘alles wat waar is, is mooi’. Een uitspraak die de rode draad in het verhaal zal vormen. Kurt’s geliefde tante zal de oorlog niet overleven. Ze is geëxalteerd en excentriek, maar in de ogen van de nazi’s een krankzinnige die afgevoerd dient te worden.
Na de oorlog gaat Kurt in de communistische DDR naar de academie. Hij wordt er smoorverliefd op een meisje (gespeeld door Paula Beer) dat net als zijn tante Elizabeth heet. Hij schildert wat het regime van hem verwacht, dus muurschilderingen in sociaal-realistische stijl met trotse boeren en knappe blije arbeiders. Gelukkig is hij er niet mee en hij vertrekt met Elizabeth, even voordat de muur wordt gebouwd, naar Düsseldorf om daar zijn studie te vervolgen. Dat terwijl iemand hem gewaarschuwd had dat de academie daar een soort ‘maffia van moderne kunstenaars’ is.
Dat het er inderdaad een vrijgevochten bende is, blijkt al snel. De directeur (gemodelleerd naar kunstenaar Joseph Beuys) vergelijkt de Berlijnse muur met een landschapskunstwerk. En hij zegt: ‘Alleen kunst kan mensen na deze naziramp hun gevoel van vrijheid teruggeven. En precies die vrijheid heb je nodig om de waarheid te vinden’. Hij draagt Kurt op zo persoonlijk mogelijk te worden, ‘anders is kunst niets waard’.
Geen gemakkelijke opdracht. Kurt slaat aan het experimenteren. Hij schildert in de stijl van Jackson Pollock door met de verf te spatten op een over de vloer gespreid doek, hij snijdt net als Lucio Fontana met een mes in een doek en doet aan bodypainting zoals Yves Klein dat deed. Ondertussen slaat studiegenoot Günther (gemodelleerd naar kunstenaar Günther Uecker) spijkers in houten planken. Na een innerlijke crisis raakt Kurt gegrepen door rode krantenletters, amateurfoto’s, anonieme pasfoto’s (dus Kunst ohne Autor) en foto’s uit tijdschriften en kranten. En door zijn eigen familiefoto’s. Een foto waarop hij als jongetje poseert met zijn tante Elizabeth vormt de inspiratie voor een schilderij. Hij combineert het werk met beelden uit krantenfoto’s en een pasfoto van zijn schoonvader, de veel geprezen gynaecoloog professor Carl Seeband (gespeeld door Sebastiaan Koch), die altijd maar weinig ophad met Kurt en zijn kunst. En dan onthult zich een gruwelijk geheim. Een geheim over slachtoffers en daders. Kurt heeft zijn hele eigen persoonlijke stijl ontdekt, waarin niet alleen zijn eigen trauma’s, maar ook de trauma’s van een hele generatie in weerspiegeld wordt.
De lezing van Anne Marie Boorsma start om 13.00 uur en duurt ongeveer drie kwartier. Om 14.00 start de drie uur durende film. Meer informatie: www.theaterludens.nl
Anne Marie Boorsma
